Freiberufler i Selbstständige to dwie główne formy samozatrudnienia w niemieckim systemie prawnym, odpowiadające polskim umowom cywilnoprawnym. System pracy niezależnej w Niemczech charakteryzuje się wysokimi składkami na ubezpieczenia społeczne, ale także większą swobodą w organizacji czasu pracy i potencjalnie wyższymi zarobkami netto. Dla Polaków podejmujących działalność freelancerską lub kontraktową w Niemczech, kluczowe jest zrozumienie różnic między wolnym zawodem a działalnością gospodarczą oraz unikanie pułapki Scheinselbstständigkeit (pozornego samozatrudnienia).
Rejestracja działalności i obowiązki podatkowe
Freiberufler (wolne zawody) obejmują lekarzy, prawników, inżynierów, programistów, tłumaczy, dziennikarzy i artystów – rejestracja następuje bezpośrednio w Finanzamt bez opłat. Gewerbeanmeldung (rejestracja działalności gospodarczej) wymagana jest dla pozostałych branż, koszt 20-60 euro w zależności od miasta, dodatkowo obowiązkowa przynależność do IHK (Izba Przemysłowo-Handlowa) z roczną składką 150-300 euro. Numer podatkowy (Steuernummer) przydzielany jest w ciągu 2-4 tygodni od rejestracji. Kleinunternehmerregelung zwalnia z VAT przy obrotach poniżej 22.000 euro rocznie, upraszczając rozliczenia dla początkujących. Podatek dochodowy naliczany jest progresywnie 14-45%, z kwotą wolną 11.604 euro (2025). Zaliczki kwartalne (Vorauszahlungen) ustalane są na podstawie przewidywanych dochodów, z możliwością korekty w trakcie roku. Umsatzsteuer (VAT) wynosi standardowo 19%, ze stawką obniżoną 7% dla niektórych usług. Rozliczenie roczne (Einkommensteuererklärung) składa się do 31 lipca następnego roku przez ELSTER (system elektroniczny). Koszty uzyskania przychodu obejmują home office (do 1.260 euro rocznie), sprzęt komputerowy, szkolenia, podróże służbowe – dokumentacja wymaga zachowania wszystkich rachunków przez 10 lat.
Ubezpieczenia społeczne i pułapka pozornego samozatrudnienia
Krankenversicherung (ubezpieczenie zdrowotne) jest obowiązkowe – składka w kasie publicznej wynosi 14,6% plus dodatek kasowy średnio 1,6% od dochodu, minimum 205 euro miesięcznie dla samozatrudnionych. Prywatne ubezpieczenie dostępne od dochodu 5.175 euro miesięcznie, składki 250-800 euro zależnie od wieku i zakresu. Rentenversicherung (ubezpieczenie emerytalne) obowiązkowe dla niektórych grup (nauczyciele, artyści) – składka 18,6% od dochodu, minimum 100 euro miesięcznie. Dobrowolne ubezpieczenie zalecane dla zapewnienia świadczeń. Scheinselbstständigkeit grozi gdy pracujesz głównie dla jednego zleceniodawcy (powyżej 5/6 przychodów), wykonujesz pracę w siedzibie klienta, podlegasz poleceniom jak pracownik etatowy. Kontrola statusu przez Deutsche Rentenversicherung może skutkować koniecznością dopłaty składek za 4 lata wstecz plus odsetki i kary. Kryteria niezależności to minimum 2-3 stałych klientów, własne narzędzia pracy, swoboda w ustalaniu godzin pracy, możliwość odmowy zleceń. Arbeitslosenversicherung (ubezpieczenie od bezrobocia) dobrowolne dla samozatrudnionych – 88 euro miesięcznie (2025), wymaga wcześniejszego opłacania składek przez 12 miesięcy. Künstlersozialkasse (KSK) dla artystów i publicystów oferuje dopłaty do ubezpieczeń jak dla pracowników etatowych – klient płaci 4,2% honorarium jako składkę.
